Διανύουμε και επίσημα μία από τις ωραιότερες εποχές του χρόνου τα Χριστούγεννα. Τα Χριστούγεννα είναι αδιαμφισβήτητα η πιο αγαπημένη μου περίοδος μέσα στην χρονιά, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Από μικρή λάτρευα τους στολισμένους δρόμους, τα λαμπάκια που φώτιζαν κάθε σπίτι και κάθε γωνία της πόλης, τους κουραμπιέδες τα μελομακάρονα και φυσικά το γεμάτο στολίδια χριστουγεννιάτικο δέντρο. Οφείλω να σας ομολογήσω, ότι περισσότερο από όλα όσα σας ανέφερα παραπάνω, όταν πλησίαζαν τα Χριστούγεννα ανυπομονούσα, να φτάσει η στιγμή που θα κάθομαι με τις ώρες και να κοιτάζω το χριστουγεννιάτικο δέντρο.
Και σε ποιο παιδάκι ή ενήλικα δεν αρέσει να χαζεύει το λαμπερό αυτό κυρίαρχο σύμβολο των Χριστουγέννων;
Θυμάμαι κάποια στιγμή όταν πήγαινα ακόμη σχολείο, η δασκάλα μας έχει αποφασίσει ότι εκείνη την χρονιά δεν θα στολίζαμε το κλασικό και αγαπημένο χριστουγεννιάτικο δέντρο στην τάξη μας αλλά ένα καράβι. Στο άκουσμα της απόφασης της είχαμε όλοι ξαφνιαστεί και την ρωτούσαμε γεμάτοι απορία, γιατί να στολίσουμε καράβι αφού το έθιμο των Χριστουγέννων περιλαμβάνει να στολίσουμε δέντρο. Περίμενα γεμάτη αγωνία την απάντηση της, η οποία γράφτηκε ανεξίτηλα στην μνήμη μου και την θυμάμαι κάθε φορά που αντικρίζω έως και σήμερα ένα στολισμένο καράβι αντί για δέντρο.
«Οι Έλληνες σύμφωνα με την παράδοση συνήθιζαν να στολίζουν καράβι και όχι δέντρο»
Αυτή ήταν η απάντηση της και αυτό θα είναι και το θέμα του σημερινού μου άρθρου, γιατί οι Έλληνες στόλιζαν “παραδοσιακά” καράβι και πως καταλήξαμε σήμερα να στολίζουμε δέντρο.
Αν ανατρέξουμε στην ιστορία του πολιτισμού μας, ήδη από την Εποχή του Χαλκού οι Έλληνες είχαν άμεση σχέση με την ναυσιπλοΐα. Οι Κυκλαδίτες, οι Μινωίτες αλλά και οι Μυκηναίοι, είχαν άριστες γνώσεις σχετικά με την ναυπήγηση των πλοίων και την ναυσιπλοΐα. Οι Έλληνες της Εποχής του Χαλκού φημίζονταν για τις εμπορικές σχέσεις και ανταλλαγές προϊόντων που πραγματοποιούσαν, μέσω των θαλάσσιων εμπορικών δρόμων της Μεσογείου. Εξαιτίας της γνώσης που είχαν στην ναυσιπλοΐα, τα ελληνικά προϊόντα ταξίδεψαν στις αγορές της Ανατολής και της Δύσης. Ακόμη και στην τέχνη εκείνης της περιόδου αποτυπώνεται ως κυρίαρχο θέμα η ναυσιπλοΐα και το θαλάσσιο εμπόριο. Ενδεικτικά θα σας αναφέρω το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, την τοιχογραφία με την «Νηοπομπή» από τον Προϊστορικό Οικισμό του Ακρωτηρίου της Θήρας, στην οποία απεικονίζονται πλοία να εισέρχονται στο λιμάνι της Θήρας.
Αξίζει να σημειωθεί πως οι πρώτες και παλαιότερες γραπτές αναφορές των αρχαίων ελληνικών πλοίων βρίσκονται στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Στα ομηρικά έπη παρουσιάζονται λεπτομερώς στοιχεία για τους τύπους των πλοίων, τα εργαλεία ναυπηγικής, τα υλικά που χρησιμοποιούσαν για να τα κατασκευάσουν καθώς και τις τεχνικές ναυπήγησης τους.
Σε όλες τις γραπτές αναφορές της ιστορίας του πολιτισμού μας , αναφέρεται η άριστη γνώση που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες με την ναυτιλία και τον σπουδαίο ναυτικό τους στόλο. Κάπου εδώ δεν γινόταν να μην αναφερθώ σε ένα ιστορικό γεγονός, που είμαι σίγουρη πως όλοι γνωρίζεται, στο οποίο ξεχώρισε ο ναυτικός στόλος των Ελλήνων, την Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Το ελληνικό ναυτικό του Θεμιστοκλή συνέτριψε τους Πέρσες στα στενά της Σαλαμίνας σηματοδοτώντας την αρχή του τέλους της Β’ Περσικής Εκστρατείας.
Βέβαια και στην αρχαία ελληνική μυθολογία, την οποία αγαπούν τόσο τα παιδιά, έχουμε μια “ιστορία” με κυρίαρχο πρωταγωνιστή ένα αρχαίο ελληνικό πλοίο. Και φυσικά εννοώ την Αργώ, το πλοίο στο οποίο επέβαιναν ο Ιάσονος με τους Αργοναύτες για να πάνε στην Κολχίδα και να πάρουν το χρυσόμαλλο δέρας.
Όλα αυτά τα ιστορικά παραδείγματα σας τα ανέφερα για να κατανοήσετε ότι η ναυσιπλοΐα είναι κομμάτι κάθε Έλληνα, βρίσκεται στο DNA του. Κάπως έτσι, οι Έλληνες και τα νεότερα χρόνια συνέχισαν αυτή την σχέση με την ναυτιλία.
Στην νεότερη ιστορία, μικροί και μεγάλοι, σχεδόν από κάθε σπίτι, σε νησιά και πόλεις της χώρας μας επέλεξαν να γίνουν ναυτικοί και “λείψουν στα καράβια”. Η περίοδος που έλειπαν ήταν μεγάλη και τις περισσότερες φορές απουσιάζαν από πολύ σημαντικές περιόδους, όπως αυτή των Χριστουγέννων. Όσοι έμεναν πίσω και κυρίως τα παιδία, ξεκίνησαν να φτιάχνουν τα δικά τους παιχνίδι “καραβάκια”, ως ένδειξη νοσταλγίας των αγαπημένων τους που έλειπαν μακρυά. Βέβαια υπήρχαν και περιπτώσεις που τα παιδικά αυτά “καραβάκια” αποτελούσαν ένα είδος καλωσορίσματος των ναυτικών της οικογένειας, που είχαν την τύχη να επιστρέφουν από τα ταξίδια τους στις θάλασσες, την περίοδο των Χριστουγέννων και να κάνουν γιορτές μαζί με την οικογένεια τους.
Πότε ήρθε εμφανίστηκε το πρώτο Χριστουγεννιάτικο δέντρο στην χώρα μας;
Το 1832 η χώρα μας υποδέχτηκε τον πρώτο βασιλιά του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, τον βασιλιά Όθωνα. Ο Όθωνας είχε βαυαρική καταγωγή και έφερε ευρωπαϊκό αέρα στην χώρα μας. Ένα χρόνο μετά την άφιξη του το 1833 το έθιμο του στολισμένου χριστουγεννιάτικου έλατου έκανε για πρώτη φορά την εμφάνιση του στα ανάκτορα του Ναύπλιο. Κάπως έτσι το στολισμένο χριστουγεννιάτικο έλατο, που υπήρχε ως έθιμο στους βασιλικούς οίκους της Βόρειας Ευρώπης, έφτασε και στην χώρα μας.Τα επόμενα χρόνια, το καράβι αρχίζει σταδιακά να εξαφανίζεται από ελληνικά σπίτια και στην θέση του τοποθετείτε το χριστουγεννιάτικο δέντρο.
Φτάνοντας λοιπόν στο σήμερα, το στολισμένο έλατο αποτελεί το κυρίαρχο σύμβολο των Χριστουγέννων, με το έθιμο του στολισμένου καραβιού να έχει περιοριστεί στα νησιά και τα λιμάνια. Το έθιμο του στολισμένου καραβιού συνδέεται άμεσα με την ιστορία και την εξέλιξη του αρχαίου ελληνικού μας πολιτισμού και αυτό είναι κάτι το οποίο οφείλουμε να διδάξουμε στα παιδιά μας.
Με αφορμή λοιπόν, κάποιο στολισμένο καράβι, που θα δείτε στο λιμάνι της περιοχής σας ή ακόμη και σε κάποιο άλλο σημείο της πόλης σας, μιλήστε στα παιδιά σας για το έθιμο του καραβιού και την άμεση σχέση που έχει με την ιστορία του πολιτισμού μας. Το έθιμο με το στολισμένο καράβι, εκτός ότι αποτελεί μέρος της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς, αποτελεί κομμάτι της ταυτότητας κάθε Έλληνα και αυτό είναι κάτι που οφείλουμε να διδάξουμε στα παιδιά μας!
