Πριν από λίγες ημέρες έφυγε από την ζωή ένας από τους σπουδαιότερους αρχαιολόγους της χώρας μας. Ένας αρχαιολόγος με τεράστιο όραμα και έργο, ο οποίος μέχρι και το τέλος της ζωής του ήταν αφοσιωμένος στον κλάδο της αρχαιολογίας. Ο μοναδικός Πέτρος Θέμελης, υπήρξε ένας εκ των σημαντικότερων αρχαιολόγων της γενιάς του , που δυστυχώς δεν είναι πλέον μαζί μας. Ο Πέτρος Θέμελης, μετέδωσε, μοιράστηκε, ανέδειξε , ανέσκαψε, μα πάνω από όλα αγάπησε, οποιοδήποτε κομμάτι του πολιτισμού μας το οποίο βρέθηκε στον δρόμο του. Η μεγάλη του αγάπη ήταν η Αρχαία Μεσσήνη και τα τελευταία 36 χρόνια ασχολήθηκε με την ανασκαφή και αναστήλωση της. Το έργο που άφησε πίσω του είναι τεράστιο. Ως φόρο τιμής λοιπόν σε αυτό τον σπουδαίο αρχαιολόγο, αποφάσισα σήμερα να σας μιλήσω για την ιστορία και τον αρχαιολογικό χώρο της μεγάλης του αγάπης, το μέρος στο όποιο επέστρεψε και τάφηκε δίπλα στο σκάμμα, που ο ίδιος έφερε στο φως, την Αρχαία Μεσσήνη.
Η Αρχαία Μεσσήνη βρίσκεται στην νοτιοδυτική Πελοπόννησο, 500 μέτρα από το κέντρο του χωριού Μαυρομάτι. Η αρχαία πόλη της Μεσσήνης ιδρύθηκε μεταξύ του 370-369 π.Χ., από τον Επαμεινώνδα, στρατηγό των Θηβαίων,έπειτα από την νίκη του έναντι των Σπαρτιατών, στην περίφημη Μάχη των Λεύκτρων. Ο Επαμεινώνδας αφού απελευθέρωσε την Μεσσηνία από την σπαρτιατική δύναμη, ίδρυσε στους πρόποδες του όρους Ιθώμη την πρωτεύουσα των ελεύθερων και ανεξάρτητων Μεσσηνίων. Η πόλη πήρε το όνομα της από την βασίλισσα Μεσσήνη, η οποία σύμφωνα με την μυθολογία, ήταν κόρη του βασιλιά του Άργους Τριοπά. Η Μεσσήνη εξελίχθηκε σε σπουδαίο πολιτιστικό κέντρο κατά την αρχαϊκή, κλασική και ελληνιστική εποχή, ενώ από την εποχή των Ρωμαίων και ύστερα πέρασε στα χέρια διάφορων κατακτητών, όπως συνέβη και με τις υπόλοιπες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας.
Ποια είναι τα Μνημεία του Αρχαιολογικού Χώρου της Αρχαίας Μεσσήνης;
Οχυρωματικό Τείχος Αρχαίας Μεσσήνης
Τα επιβλητικά οχυρωματικά τείχη, με τους πύργους και τις πύλες, που αντικρίζει ο θεατής, κατά την επίσκεψη του στον αρχαιολογικό χώρο, σηματοδοτούν την ίδρυση των ελεύθερων πλέον Μεσσίνιων, μετά τη μάχη στα Λεύκτρα, όπως σας ανέφερα και παραπάνω. Στην σπουδαιότητα του οχυρωματικού περιβόλου,αναφέρεται και ο Παυσανίας, επισημαίνοντας την υπεροχή των οχυρώσεων της Μεσσήνης σε σύγκριση με άλλες φημισμένες της εποχής.
Θέατρο της Μεσσήνης
Το Θέατρο της Αρχαίας Μεσσήνης, βρέθηκε στα Βοριοδυτικά του Ασκληπιείου και 50μ. δυτικά της Αγοράς. Σύμφωνα με τους μελετητές είχε κατασκευαστεί κατα τον 3ο-2ο αιώνα π.Χ. και είναι από τα μεγαλύτερα της αρχαιότητας. Χρησιμοποιούταν κυρίως για ψυχαγώγηση των πολιτών, αλλά και για συγκεντρώσεις πολιτικού χαρακτήρα, όπως μαρτυρούν τα ευρήματα από επιγραφές, που έχουν έρθει στο φως. Κατά Ρωμαϊκή Εποχή έλαβε τη σημερινή του μορφή μετά από ριζικές μετατροπές, που πραγματοποιήθηκαν στο κοίλο και στη σκηνή της Ελληνιστικής περιόδου.
Κρήνη της Αρσινόης
Η Κρήνη της Αρσινόης, ανακαλύφθηκε μεταξύ του Θεάτρου και της μεγάλης βόρειας στοάς της Αγοράς της Μεσσήνης. Ο Παυσανίας μας πληροφορεί αναφορικά με το μεγάλο κρηναίο οικοδόμημα, επισημαίνοντας ότι πήρε το όνομα της από την Αρσινόη, κόρη του μυθικού βασιλιά της Μεσσηνίας Λεύκιππου και μητέρα του Ασκληπιού. Η κατασκευή της Κρήνης ξεκίνησε κατά τον στα τέλη του 3ου αιώνα π. Χ., ενώ αλλαγές και επισκευές στο οικοδόμημα πραγματοποιήθηκαν κατά τον 1ο και 3ο αιώνα μ.Χ. Ακόμη ο Παυσανίας μας πληροφορεί αναφορικά με την προέλευση του νερού της πηγής, το οποίο προερχόταν από την πηγή Κλεψύδρα, που βρίσκεται μέσα στο σημερινό χωριό Μαυρομάτι, δίπλα στο υστεροβυζαντινό εκκλησάκι του Αη Γιάννη του Ριγανά.
Ταφικό Μνημείο 2 Αρκαδικής Πύλης
Ο Παυσανίας μετά την ολοκλήρωση της επίσκεψης του στην Αρχαία Μεσσήνη, κατευθύνθηκε προς την Μεγαλόπολη μέσω της Αρκαδικής Πύλης. Στην διαδρομή που ακολούθησε, κατευθυνόμενος προς την αρχαία τριπλή γέφυρα της Μαυροζούμαινας (αρχαία Βαλύρα),δεξιά του αρχαίου δρόμου, αποκαλύφθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες ανασκαφές της Αρχαίας Μεσσήνης, μια σειρά ταφικών μνημείων. Τα κτίσματα βρίσκονται το ένα δίπλα στο άλλο, και παρουσιάζουν ενδιαφέρον τόσο ως προς τα αρχαιολογικά δεδομένα όσο και ως προς την αρχιτεκτονική τους μορφή. Τα μνημεία αυτά αριθμήθηκαν σύμφωνα με την κάτοψη, ενώ σύμφωνα με τις επιτύμβιες επιγραφές, που ήλθαν στο φως, τα ταφικά μνημεία της Αρκαδικής Πύλης είχαν χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια του 2ου, 3ου και 4ου αιώνα μ.Χ. για την ταφή μελών επιφανών οικογενειών της πόλης.
Ιερά στην Ιθώμη
Οι ανασκαφές των τελευταίων χρόνων και ασύλληπτο έργο του Πέτρου Θέμελης έφεραν στο φως τα θεμέλια δύο ακόμη ιερών, που εντοπίζονται στις πλαγιές του όρους Ιθώμη και χρονολογούνται κατά τον 4ο αιώνα και ύστερα. Για πρώτη φορά τον 19ο αιώνα ερευνήθηκαν από τον Ph. Le Bas τα θεμέλια ενός ιωνικού ναϊσκου με δύο κίονες στην τοποθεσία “Σπέλουζα”, ΒΑ του χωριού Μαυρομάτι. Η ανεύρεση επιγραφών στο σημείο οδήγησε στην ταύτιση του ιερού, όμως τα επόμενα χρόνια το ιερό εξαφανίστηκε εντελώς από τον χρόνο και τη βλάστηση. Όπως σας ανάφερα και παραπάνω ο Πέτρος Θέμελης ανέλαβε το ανασκαφικό έργου στην Αρχαία Μεσσήνη,έφερε στο φως τα θεμέλια του ιερού.
Το πρώτο ιερό σύμφωνα και με την πρόταση του Le Bas, αφορά την Άρτεμις Λιμνάτις η οποία ταυτίζετα με την Λαφρία, πανάρχαια προελληνική θεότητα της φύσης, της ζωής και του θανάτου. Στη νότια πλαγιά της Ιθώμης, περίπου 300μ. ΒΔ του ιερού της Λιμνάτιδος, αποκαλύφθηκε και άλλο ιερό, που σχετίζεται και αυτό με θεότητα της φύσης.Το ιερό αποδίδεται στην θεότητα-προστάτιδα του τοκετού και των επιτόκων γυναικών, Ειλείθυια. Στον ίδιο χώρο, προφανώς, λατρεύονταν και οι Κουρήτες, δαιμονικές υπάρξεις, οι οποίοι μπορούσαν να αποτρέπουν τους κινδύνους, που απειλούσαν τα μικρά παιδιά. Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι Το ιερό της Ειλειθυίας και των Κουρήτων φαίνεται να συνδέεται άμεσα με το ιερό του Διός Ιθωμάτα, που υπήρχε στην κορυφή του όρους Ιθώμη, και τα θεμέλιά του σώζονται ανατολικά από το παλιό μοναστήρι του Βουρκάνου.
Πρωτοβυζαντινή Βασιλική.
Πίσω από τη δυτική πλευρά της Αγοράς, κοντά στο μεγάλο Θέατρο της Μεσσήνης, βρέθηκαν ερείπια τρίκλιτης Βασιλικής. Ο ναός φαίνεται ότι είχε χτιστεί στα τέλη του 7ου αι. μ.Χ. με οικοδομικό υλικό προγενεστέρων οικοδομημάτων.
Αυτή ήταν η ιστορία και τα σπουδαία αρχαιολογικά μνημεία, τα οποία θα συναντήσει κανείς αν πραγματοποιηθεί μία επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Μεσσήνης. Χάρης το ασύλληπτο έργο του μοναδικού αρχαιολόγου Πέτρο Θέμελη, ένα μεγάλο μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, ήρθε στο φως, αναδείχθηκε και αναστηλώθηκε.
Εξαιτίας της αγάπης και της αφοσίωσης του Πέτρου Θέμελη προς τον αρχαιολογικό κλάδο, αλλά και της μεγάλης αδυναμίας που είχε προς την αρχαία Μεσσήνη, ένας από από τους σπουδαιότερους χώρους της πολιτιστικής μας κληρονομιάς ήρθε στο φως και γνώρισε την αίγλη που του αρμόζει.
Αποχαιρετούμε τον Πέτρο Θέμελη και τον ευχαριστούμε για όλα όσα προσέφερε σε μας αλλά φυσικά και στις επόμενες γενιές!
